Tijdens de eerste editie van Innovatielabs onderzochten zestien projecten of en hoe innovatie kan bijdragen aan de wend- en weerbaarheid van de culturele en creatieve sector. Op 27 oktober 2023 kwamen de initiatiefnemers van vier Innovatielabs-projecten samen in Microlab in Eindhoven en deelden onder leiding van moderator Dymphie Braun hun belangrijkste lessen. Onder het motto 'Innovatie is geen app, innovatie is mensen' werden de kansen en uitdagingen van innovatie in de sector onder de loep genomen. Het doel was om van elkaar te leren en om beleidsmakers en financiers, die werken aan de toekomst van de sector, te inspireren.

Hoe kan innovatie in de culturele en creatieve sector beter worden gefaciliteerd en gestimuleerd? Aan de hand van vier thema's zochten de aanwezigen naar een antwoord op deze vraag. Ten eerste: leg meer focus op het proces, in plaats van op het concrete eindresultaat. De initiatiefnemers van Unlocking Fashion Heritage hebben ervaren dat innoveren ‘learning by doing’ is, en dat vraagt om een continue flexibele houding. De betekenis en het belang van die flexibele houding zouden in de sector daarom explicieter benoemd moeten worden. Alleen dan kunnen culturele en creatieve makers en organisaties zichzelf meer de ruimte gunnen om te experimenteren en indien nodig een andere afslag te nemen. Binnen het huidige subsidiesysteem ligt de focus te veel op strikte projectplannen, vooraf geplande werkprocedures en daarop gebaseerde begrotingen, waarmee de bewegingsruimte binnen een project sterk wordt beperkt.

De tweede thematafel stond in het teken van eigenaarschap. Volgens de initiatiefnemers van het Innovatielabs-project 2ndWorld zijn engagement en co-creatie met partners en publiek een essentieel aspect van innovatie. Binnen dit project hebben elf Nederlandse musea en herinneringscentra, gericht op de periode 1940-1945, een digitale strategie ontwikkeld. Het doel van het project was om onderling beter samen te werken en nieuwe (jongere) bezoekers te bereiken. In de ontwikkelfase is input van zowel de beoogde doelgroepen als de projectpartners meegenomen. Door uit te gaan van de behoeften en verwachtingen van de focusgroepen en samenwerkingspartners, hebben de initiatiefnemers geleerd wat er echt speelt. Het heeft ze sleutels in handen gegeven om hun innovatieproject aan te laten sluiten bij de praktijk. Deze manier van samenwerken heeft volgens alle betrokkenen meer waarde dan het lineair toewerken naar een vooraf bedacht eindresultaat. Zij zijn er dan ook van overtuigd dat innovatie in de sector kan worden gestimuleerd, wanneer er omstandigheden worden gecreëerd waarin samenwerken en co-creatie loont.

Het derde thema, interdisciplinair werken, werd ingebracht door het projectteam van Future Materials. Zij hebben gewerkt aan een hybride platform dat kennis over duurzame materialen promoot en verspreidt, met als doel het bewustzijn van creatieve makers over duurzaamheid te vergroten en te inspireren tot innovatief onderzoek. Veel van de creatieve makers die bij dit project zijn betrokken, opereren buiten de disciplinaire grenzen van de sector en slaan bruggen naar bijvoorbeeld de wetenschap en de door technologie gedreven sectoren. Dit over en weer leren ‘buiten de eigen bubbel’ creëert een goede voedingsbodem voor innovatie, aldus het projectteam, omdat het nieuwe verbanden en inzichten aan het licht brengt. Innovatie in de sector zou daarom meer moeten gaan over structuren die interdisciplinair werken mogelijk maken en minder over afgekaderde projecten.

Aan de vierde thematafel werd de innovatie van publieksbereik en -participatie besproken. Het projectteam van Zuid. Boijmans Van Beuningen heeft zich verdiept in dit thema binnen de museale sector en is hierbij uitgegaan van een nieuw model dat niet enkel gaat over ‘bezoeken’ maar over ‘deelnemen’. Binnen het project werd dit onder meer concreet gemaakt door kunstenaars en educatoren uit te nodigen om te werken in co-creatie met buurtbewoners, kinderen en partners uit de wijk. Door uit te gaan van gemeenschappelijke waarden, zoals participatie, meedoen, actief worden, ontstond een gedeelde taal en een 'eigenaarschapsgevoel' bij alle betrokkenen.

Langetermijnstrategie
Aan alle vier de thematafels komt ter sprake dat het samenbrengen van mensen cruciaal is voor innovatie, maar dat binnen het huidige, verkokerde systeem niet altijd de omstandigheden worden gecreëerd waarin domeinoverstijgend samenwerken loont. Er wordt gepleit dat er meer aandacht moet komen voor cross-sectoraal samenwerken zodat makers op een integrale en multidisciplinaire manier écht kunnen bijdragen in de aanpak van actuele en toekomstige opgaven. Een andere belangrijke aanbeveling die tijdens de kennisdelingssessie naar voren wordt gebracht, is dat het subsidiesysteem meer zou moeten uitgaan van vertrouwen en minder van vooraf vastgestelde resultaten. Er wordt opgemerkt dat een subsidieaanvraag doorgaans minstens vereist dat het budget, de scope en de looptijd van een project worden vastgelegd, terwijl innovatie vraagt om een flexibele houding. Hoewel bij financierende partijen het bewustzijn over deze contradictie in het aanvraagsysteem groeit, moet volgens veel aanwezigen echt iets worden doorbroken om dit te veranderen. 'Innovatievraagstukken vragen om een langetermijnstrategie, waarin de nadruk ligt op feedbackprocessen in plaats van werkcycli van project naar project.'



Expositie Innovationlabs #1: The Living Archive tijdens de Dutch Design Week 2023 met een tentoonstellingsontwerp van Fillip Studios (foto: Clara Gus).