Tijdens de eerste editie van Innovatielabs verkenden vier projecten nieuwe perspectieven op de creatieve praktijk. Op 24 oktober 2023 kwamen de initiatiefnemers van deze projecten samen in Microlab in Eindhoven en deelden onder leiding van moderator Dymphie Braun hun belangrijkste lessen. De stellingen in dit artikel zijn gebaseerd op de standpunten die de projecten innamen tijdens de kennisdelingssesie ‘De creatieve praktijk van de toekomst’.

De creatieve praktijk van de toekomst is interdisciplinair
Binnen het project Toolkit for the inbetween is interdisciplinair kennis ontwikkeld over hybride evenementen. In een reeks van kleine experimenten is het gedrag van het online en onsite publiek geobserveerd en het evenement samen met het publiek geëvalueerd. De ervaringen en inzichten zijn meegenomen in de ontwikkeling van een online toolkit waar informatie over hybride evenementen op een speelse manier is uitgestald. Organisaties die ook aan de slag willen met een hybride evenement kunnen de toolkit gebruiken om gericht naar informatie te zoeken of om zich te laten inspireren.

Volgens de projectpartners is het grote winstpunt van hun project de interdisciplinaire aanpak. Ze hebben met een open vizier over de eigen grenzen kunnen kijken en hebben van meet af aan meer inzicht in en gevoel bij verschillende perspectieven ontwikkeld. Het proces heeft de partners nog verder overtuigd dat de sector gebaat is bij domein-overstijgende samenwerkingen.

Toolkit for the inbetween: Het is eigenlijk gek dat de culturele en creatieve sector en de wetenschappelijke sector twee gescheiden werelden zijn. Innovatielabs heeft laten zien hoe die twee domeinen elkaar juist kunnen versterken. De huidige schotten tussen de werelden zitten meer interdisciplinair onderzoek in de weg.

Jeroen van den Eijnde, ArtEZ University of the Arts: In de culturele en creatieve sector is het gebruikelijk om vanaf de start je beoogde resultaat zo helder mogelijk te verwoorden en daar naartoe te werken. Zo is de financiering ook ingericht. Die opzet werkt een meer onderzoekende houding tegen. Als onderzoeker weet je van tevoren helemaal niet welk resultaat je inspanningen gaan opleveren.

De creatieve praktijk van de toekomst is maatschappelijk
De initiatiefnemers van De Kunst van Later signaleerden een maatschappelijke opgave met veel probleemeigenaren, maar niemand die de handschoen oppakte. Hun deelname aan Innovatielabs gaf ze de mogelijkheid om het vraagstuk van pensioenopbouw voor zzp’ers onder de loep te nemen. Ze ontwikkelden drie oplossingen en vonden in platform ACCT een partner om de oplossingen, waaronder de website de pensioenkijker, voor de lange termijn te beheren en te onderhouden.

Het project laat zien hoe ontwerpers de leiding kunnen nemen bij sociale vraagstukken. Met een onderzoekende aanpak en in volwaardige co-creatie hebben ze een uitweg gevonden uit een impasse. Creatieve praktijken die zich specialiseren in dit soort maatschappelijke transities, hebben volgens de projectpartners de toekomst.

De Kunst van Later: Vanuit de culturele en creatieve sector kunnen we bijdragen aan grote maatschappelijke uitdagingen en transities, maar dan moeten we wel zelf de leiding nemen en een plek aan tafel veroveren.

De creatieve praktijk van de toekomst is inclusief
No Limits! Art Castle zet zich in om twee kunstwerelden samen te brengen die nu bijna geheel gescheiden opereren: de reguliere kunstwereld en de kunstwereld die omschreven wordt als 'outsider art', waar bijvoorbeeld veel neurodiverse kunstenaars of dakloze kunstenaars onder vallen. Het project dient als een verbindingsplatform voor kunstenaars van beide werelden, die gezamenlijk een verrijking van ieders praktijk bewerkstelligen. De initiatiefnemers hanteren bij de samenwerkingsprojecten geen formule maar laten zich veelal leiden door hun intuïtie.

Onderdeel van het project was een samenwerking met een onderzoeker van het lectoraat Langdurige Zorg en Ondersteuning van de Hogeschool van Amsterdam. Daaruit kwam naar voren dat de samenwerkingsprojecten de kunstenaars met een langdurige zorgvraag een boost in hun zelfvertrouwen gaven, terwijl ze de kunstenaars zonder langdurige zorgvraag leerden om vanuit een ander perspectief naar hun werk en vak te kijken.

No Limits! Art Castle: Meteen bij aanvang van een samenwerkingsproject vragen we de kunstenaars om hun gebruiksaanwijzing op tafel te leggen. Dat dwingt tot zelfreflectie bij alle betrokken partijen. Het is een werkwijze die heel nuttig kan zijn bij eigenlijk elk samenwerkingsproject.

Jeroen van den Eijnde, ArtEZ University of the Arts: In vergelijking met wetenschappers gaan kunstenaars meer zintuiglijk en intuïtief te werk. Juist dat soort kennis, dus kennis die bestaat uit gevoel, handelen, ervaring en beelden, kan heel waardevol zijn en nieuwe inzichten opleveren. Dit soort onderzoek komt alleen vaak moeilijk van de grond omdat het geen duidelijk rendement oplevert.

De creatieve praktijk van de toekomst is hybride
The New Social is een initiatief om de toegankelijkheid van culturele materialen te vergroten. In het project lag de focus op hybride vormen van uitgeven (in print, digitaal en alles daar tussenin). Er is gewerkt aan een tool waarmee het publiek op basis van een online archief, verrijkt met metadata, een eigen publicatie kan samenstellen.

De zoektocht naar een hybride vorm van uitgeven vormde ook een aanleiding om het eigen archief onder de loep te nemen. Want: hoe onderhoud je een uitsluitend digitale collectie? Terwijl papier heel langzaam verouderd, blijft het hele digitale landschap om de paar jaar veranderen, van de infrastructuur tot file formaten, hardware en software. In samenwerking met Archival Consciousness is gezocht naar een toekomstbestendige, hybride vorm, waarbij het archief wordt benaderd als een set van data.

The New Social: Wij zien mogelijkheden voor culturele organisaties om met de hybride publicatie tool hun materiaal en activiteiten voor het voetlicht te brengen bij een ander publiek dan de bestaande doelgroepen, bijvoorbeeld internationaal. Met een doorontwikkeling van de tool willen we mogelijk maken dat iedereen er straks gebruik van kan maken.

De kennisdelingssessie 'De creatieve praktijk van de toekomst' maakte deel uit van het programma van Innovatielabs op de Dutch Design Week 2023. Met dank aan de projectteams van Toolkit for the inbetween, De Kunst van Later, No Limits! Art Castle en The New Social, en Jeroen van den Eijnde (ArtEZ University of the Arts).

Foto: Clara Gus