In 2021 bood tentoonstellingsruimte Framer Framed een podium aan een tijdelijk tribunaal: The Court for Intergenerational Climate Crimes (CICC). Dat tribunaal, opgericht door kunstenaar Jonas Staal en schrijver en advocaat Radha D’Souza, bestond uit een installatie en een reeks hoorzittingen waarbij feit en fictie door elkaar liepen. De aangeklaagde misdaden waren gebaseerd op onderzoek en echte getuigen, het juridisch kader was gebaseerd op een kritische analyse. De beklaagden waren in Nederland geregistreerde bedrijven, zoals Unilever en ING, en de Nederlandse staat zelf. De getuigen waren onderzoekers en activisten die via een videoverbinding vertelden over de effecten van 'intergenerationele klimaatmisdrijven' op hun leefomgeving: over de droogte in Mongolië als gevolg van mijnbouw bijvoorbeeld, of over vervuiling in Peru als gevolg van oliewinning. Een viertal gelegenheidrechters, in werkelijkheid juristen, academici en activisten, sprak zich uit over de misdaden.

Voor Framer Framed was CICC een interessante casus, niet op de laatste plaats vanwege het hybride karakter van het project. In de tentoonstellingsruimte namen bezoekers plaats in een fysieke 'rechtbank', waar iedere zitplaats was versierd met een symbool van een uitgestorven planten- of diersoort. Tegelijkertijd waren de vier hoorzittingen online te volgen via een live videoregistratie, die zo’n twintig uur aan materiaal opleverde. Co-directeur van Framer Framed Cas Bool blikt terug: ‘Met het project spraken we een nieuw lokaal en (inter)nationaal publiek aan, naast ons reguliere publiek. Dat zette ons aan het denken over nieuwe manieren van informatieontsluiting en -uitwisseling: hoe kun je veelvormig en gelaagd tentoonstellingsmateriaal tot zijn recht laten komen in een publicatie?'

Videoregistratie hoorzitting CICC van Framer Framed

Nieuw soort publicatie
Tijdens de coronacrisis was Framer Framed al gestart met een publicatiebeleid gericht op toegankelijkheid, vertelt mede-directeur Josien Pieterse. 'We wilden toe naar een nieuw soort publicatie, die vanaf elke plek op de wereld met een internetverbinding te raadplegen én te bewerken zou zijn.' Volgens haar levert deze nieuwe vorm veel voordelen op. 'Het stelt makers en instellingen in staat om gelijkwaardig samen te werken aan publicatiemateriaal, ongeacht de locatie waar ze zich bevinden. Daarnaast kunnen publicaties in korte tijd, zonder print of drukkosten, heel fijnmazig worden verspreid, dus buiten de traditionele distributiekanalen.'

Onder de titel 'The New Social. Hybrid Strategies for Cultural Spaces' onderzoekt Framer Framed samen met IMPAKT en Hackers & Designers de (on)mogelijkheden van hybride publiceren. Het CICC-project is daarbij een belangrijk uitgangspunt, vertelt Cas. ‘De tentoonstelling reist door naar andere locaties, zoals het Nederlands Paviljoen van de Gwangju Biennale in Zuid-Korea. Met een publicatie in hybride vorm kunnen deze en volgende presentatieruimtes gemakkelijk gebruik maken van het reeds beschikbare materiaal. Ze kunnen het beeld- en videomateriaal, de uitspraken van rechters en het achtergrondonderzoek relatief eenvoudig reproduceren of het materiaal eerst bewerken en daarna opnieuw publiceren, in hun eigen huisstijl en voor hun specifieke doelgroepen.' Voor het publiek heeft een hybride publicatie vorm ook voordelen zegt hij. 'Overal ter wereld kunnen mensen kennismaken met hybride tentoonstellingsprojecten zoals CICC en de inhoud van het materiaal tot zich nemen.'

Slimme archivering
Aanvankelijk was het idee om een template te maken die kon dienen als voorbeeld voor volgende publicaties. Maar de ontwikkeling van zo'n template leverde nieuwe uitdagingen op, zoals: wie draagt zorg voor het beheer en behoud? Hoe zit het met de opslag van data? Als tentoonstellingsruimte was Framer Framed niet uitgerust om deze taken op zich te nemen, legt Cas uit. 'We zochten daarom naar een flexibel systeem waar gebruikers op hun eigen manier gebruik van konden maken. Een open-source, web based type datamanagement.'

De sleutel hiervoor bleek te liggen in het eigen archief dat een rijke dataset bood. 'Onze organisatie is opgericht in 2010 en volwassen geworden in het digitale tijdperk, waardoor ons archief hoofdzakelijk digitaal is', vertelt Josien. 'Het bleek een perfect uitgangspunt om te werken aan een kwalitatieve dataset voor de hybride publicatie tool die we voor ogen hadden.' Toch had het nog heel wat voeten in de aarde om daadwerkelijk 'slimmer' te archiveren. 'Tot dan toe waren we gewend om bij tentoonstellingen papieren publicaties te maken als naslagwerk. Op de website plaatsten we een samenvatting, een paar beelden en dat was het. Nu moesten we plotseling gaan nadenken over ons archief als bron van data en gegevens.'

Kritische reflectie
Momenteel wordt hard gewerkt aan de uitwerking van de hybride publicatie tool. Ter voorbereiding organiseerde Framer Framed eind 2022 een serie workshops rondom 'New Ways of Reading', waarin hybriditeit vanuit een sociaal, artistiek en menselijk vraagstuk werd benaderd. Toegankelijkheid en gelijkwaardigheid kwamen naar voren als de belangrijkste uitdagingen, vertelt Ebissé Wakjira, coördinator publicaties en content bij Framer Framed. 'Publicaties, ook hybride publicaties, zijn talig en daardoor sluiten ze bijna altijd mensen uit die deze taal niet machtig zijn. Hoe ga je daar als organisatie mee om? In ons project is de kritische reflectie minstens zo belangrijk als de technische ontwikkeling.'

Top tips van Josien Pieterse om hybride strategieën te ontwikkelen:

Stel open kennisdeling als voorwaarde bij een samenwerking met andere partijen. Als iedereen in de sector op eigen houtje aan de slag gaat en het wiel probeert uit te vinden, gaat er onnodig veel tijd, geld en energie verloren;

Stuur aan op reflectie op vorm en inhoud vanuit een sociaal, artistiek en menselijk perspectief en zoek daarbij nadrukkelijk interactie met anderen.

Tekst: Kim Hoefnagels
Foto: © Ruben Hamelink