Tijdens de eerste editie van Innovatielabs onderzochten vier projecten hoe makers een bijdrage kunnen leveren aan technologische innovatie. Op 26 oktober 2023 kwamen de initiatiefnemers van deze projecten samen in Microlab in Eindhoven en deelden onder leiding van moderator Dymphie Braun hun belangrijkste lessen. In een fishbowl discussie, waarbij niet alleen de projecten maar ook de toehoorders een actieve rol kregen, kwamen uiteenlopende perspectieven aan het licht.

Uitdagingen technologische innovatie in de sector
Wie wil innoveren, moet investeren in onderzoek en ontwikkeling (R&D). Hierover zijn de initiatiefnemers van de vier Innovatielabs-projecten het eens. Hun initiatieven zijn voorbeeldprojecten voor hoe de culturele en creatieve sector van betekenis kan zijn en blijven in een steeds digitaler wordende wereld. Toch zijn dat soort R&D-projecten in de sector eerder uitzondering dan regel.

Innovation:Lab: In de podiumkunstensector is het niet vanzelfsprekend dat makers de ruimte krijgen om hun ideeën gaandeweg te toetsen en aan te scherpen, zonder dat ze van tevoren weten waar hun inspanningen toe gaan leiden. Veel gebruikelijker is dat een voorstelling al twee jaar voor de premièredatum in de steigers staat. Zo werken fondsen ook. Wil je echt iets vernieuwends maken, dan heb je overtuigingskracht nodig.

De initiatiefnemers van Innovation:Lab schetsen hoe moeilijk het is voor technologische, innovatieve projecten om de financiën rond te breien. De culturele en creatieve sector is bij uitstek project- en resultaatgericht - niet zelden gedreven door de voorwaarden en verwachtingen van subsidieverstrekkers - terwijl de uitkomsten van onderzoek en innovatie veelal ongewis zijn en succes niet verzekerd is. Een klein aantal fondsen, zoals Innovatielabs, biedt wel middelen voor experimenteerruimte, maar financiering is meestal tijdelijk terwijl innovatie een lange adem vereist. Bovendien is het werken van project naar project, van resultaat naar resultaat, in de sector zo diep geworteld, merkt een aanwezige fondsmedewerker op, dat makers en organisaties zichzelf weinig ruimte gunnen om écht vrij te experimenteren, dus zonder bezig te zijn met het resultaat.

Touched by a hologram?: Het eerste idee, het vonkje kan natuurlijk van één iemand komen, maar je hebt zogezegd een ‘dorp’ nodig om die visie tot wasdom te brengen. Wat dat betreft kan de sector veel leren van bijvoorbeeld de tech en start-up wereld, waar veel meer wordt uitgewisseld en samengewerkt ten behoeve van innovatie.

De ervaring van Touched by a hologram?, maar ook van de andere innovatielabs-projecten waarbij is samengewerkt met bijvoorbeeld de game-industrie of kennisinstellingen, leert dat het werken aan technologische innovatieprojecten om een bepaalde attitude vraagt. In de op technologie gerichte sectoren en de wetenschap is die attitude van open kennis delen, waarbij je anderen in staat stelt om voort te bouwen op jouw werk, wijder verbreid dan in de culturele en creatieve sectoren. Tijdens de kennisdelingssessie wordt geopperd dat dit komt door een te grote focus op concurrentie en competitie. 'Veel mensen zijn afhankelijk van hun ideeën en kennis. Dat maakt de bereidheid om te delen wellicht niet altijd even groot.'

Daarnaast wordt gewezen op de starheid waarmee in de sector in eigen hokjes wordt gedacht. ‘Mensen vinden verandering ingewikkeld wanneer ze niet inzien hoe ze erbij gebaat zijn. Dat is ook de reden waarom traditionele organisaties in de sector eerder geneigd zijn om hun terrein te bewaken dan over hun grenzen heen te kijken.'

Hybrid Music Vibes: Gedreven door hun creativiteit kunnen makers technologieën verder brengen, maar dan moeten ze wel de tijd krijgen om te experimenteren en zo de technologie daadwerkelijk eigen te maken. Er ligt voor de sector een mooie uitdaging om makers te verrijken door een focus te leggen op nieuwe inzichten en keuzes in het gebruik van technologie.

Het projectteam van Hybrid Music Vibes heeft ervaren dat ook jonge makers soms een zetje nodig hebben om echt te innoveren. Het gelijknamige programma van Effenaar LAB biedt muzikanten de kans om kennis en vaardigheden te ontwikkelen om nieuwe technologieën eigen te maken. Ondanks de vele mogelijkheden van bijvoorbeeld mixed reality kozen veel deelnemers aanvankelijk voor het traditionele medium van de videoclip. In het vervolgprogramma is daarom meer aandacht besteed aan de ontwikkeling van de artiest in plaats van enkel te faciliteren en te ondersteunen.

Paul Rutten, Hogeschool Rotterdam: Al die technologieën waar we het over hebben, zijn buiten de sector ontwikkeld. Daardoor blijven het enkel instrumenten, vergelijkbaar met bijvoorbeeld een balpen. De sector zou zich minder aarzelend moeten opstellen en meer een halszaak moeten maken van het toe-eigenen van technologie om er zijn voordeel mee te kunnen doen.

Kansen technologische innovatie in de sector
Tijdens de kennisdelingssessie wordt als idee naar voren gebracht dat fysieke meetingpoints voor makers, zoals het techlab van Innovation:Lab, bijdragen aan een sterk ecosysteem voor technologische innovatie binnen de sector. Dure investeringen in hard- en software voor digitale technologie kunnen op deze manier gedaan worden voor de hele sector, en voorkomen de (vaak onmogelijke) individuele aanschaf door makers. Bovendien fungeren dit soort meetingpoints als platforms voor het verkennen van (nieuwe) samenwerkingen binnen én buiten de sector. Voor een nieuwe generatie makers wordt het daarmee makkelijker om zich technologie toe te eigenen en zo een rol van betekenis te spelen in de toekomst waarin creatie en technologie steeds meer in elkaar overlopen.

Meta-Estate Lab: We moeten toe naar een gedeelde mindset die procesgericht is in plaats van resultaatgericht. Als we minder waarde koppelen aan de uitkomst van een onderzoek of project, komt er ruimte vrij om echt te innoveren.

Tijdens de fishbowl discussie komt verder ter sprake dat technologische innovatie het beste gedijt bij een flexibele, onderzoekende houding. De betekenis en het belang hiervan zouden in de sector daarom explicieter benoemd moeten worden. Volgens de aanwezigen ligt hier een belangrijke taak voor subsidieverstrekkers. Zij zouden zich minder moeten richten op zichtbare en meetbare resultaten en meer op de begeleiding van onderzoek en ontwikkeling,

Innovatielabs-onderzoekers Jeroen van den Eijnde en Paul Rutten voegen ten slotte toe dat culturele en creatieve makers zich die onderzoekende houding ook nadrukkelijker kunnen toe-eigenen. ‘Als kritische toekomstbouwers zijn zij bij uitstek in staat om de rol van technologie in de toekomst te adresseren, utopisch én dystopisch. Hiermee maken ze de eigen sector misschien niet direct wendbaarder en weerbaarder, maar krijgen ze wel de complexe gelaagdheid van het onderwerp boven tafel wat hoe dan ook van waarde is voor de brede maatschappelijke en ethische discussie.'

De kennisdelingssessie 'Artists as Technological Innovators' maakte deel uit van het programma van Innovatielabs op de Dutch Design Week 2023. Met dank aan de projectteams van Innovation:Lab, Touched by a hologram?, Hybrid Music Vibes, Meta-Estate Lab, Jeroen van den Eijnde (ArtEZ University of the Arts), Paul Rutten (Hogeschool Rotterdam) en alle aanwezigen.